ائوریپیدس: پنج نمایش‌نامه

کتاب ائوریپیدس

اثر اوریپید، ترجمه عبدالله کوثری، نشر نی
کتابی شامل پنج نمایشنامه از اوریپید که شاهکارها و بزرگترین ‌دستاوردهای این نمایشنامه‌نویس بزرگ یونان باستان به شمار می‌روند.
اوریپید یا به نسل سوم تراژدی‌نویسان بزرگ یونان باستان تعلق داشت. نود نمایشنامه به اوریپید نسبت داده شده که از میان آنها تنها نوزده نمایشنامه باقی مانده: شانزده تراژدی، یک نمایشنامه ساتیری و یک نمایشنامه شبه‌ساتیری و همچنین نمایشنامه‌ای با عنوان «رسوس» که البته برخی منتقدان آن را از اوریپید نمی‌دانند و به قرن چهارم پیش از میلاد نسبت نمی‌دهند. پنج نمایشنامه‌ای که در کتاب با انتخاب و ترجمه عبدالله کوثری منتشر شده‌اند بی‌شک بهترین آثار به جامانده از اوریپید هستند.
کتاب پنج تراژدی از اوریپید را دربرگرفته و این پنج تراژدی به جز اهمیت و جایگاهی که در ادبیات نمایشی و تئاتر دارند، به لحاظ شعری نیز بسیار حایز اهمیت‌اند و به قول مترجم کتاب هر پنج نمایشنامه «شعری باشکوه و در اوج قدرت تاثیرگذاری» هستند.

مروری بر کتاب

کتاب دربرگیرنده مهم‌ترین نمایشنامه‌های به جا مانده از اوریپید است: «مدئا»، «ایپولیتوس»، «الکترا»، «زنان تروا» و «باکخانت‌ها».
عبدالله کوثری درباره انتخاب این پنج نمایشنامه در کتاب نوشته که برای ترجمه گزیده‌ای از نمایشنامه‌های اوریپید تقریبا هیچ تردیدی در انتخاب این پنج تراژدی نداشته است: «وقت فراهم آوردن این مجموعه در گزینش چهار تراژدی هیچ تردیدی نداشتم، زیرا بعد از مطالعه‌‌ای کم‌وبیش سی‌ساله این چهار تراژدی را بی‌هیچ گزافه‌گویی از بزرگ‌ترین دستاوردهای تخیل و اندیشه آدمی می‌شمردم. اینها عبارتند از: مدئا، ایپولیتوس، زنان تروا و باکخانت‌ها (زنان باکخوسی). گذشته از این، مشورت با کتاب‌های مترجمان و مفسرانی چون گیلبرت ماری و اچ. دی. اف. کیتو مرا در این گزینش استوارتر کرد. در مورد تراژدی پنجم گزینش دشوارتر بود. می‌توانستم به جای الکترا، اروست یا ایفی گنیا در آئولیس یا مثلا ایون را برگزینم. اما گزینش الکترا، جدا از قدرت انکارناپذیر متن و برخی از پاره‌های بی‌همتای آن که به راستی اوج شعر کلاسیک است، به این نیت نیز بود که زمینه‌ای فراهم کند تا دانشجویان تئاتر بتوانند نحوه رفتار سه تراژدی‌نویس بزرگ یونان را با مضمونی واحد مقایسه کنند.»
اوریپید نگاهی درون‌کاوانه در نمایشنامه‌هایش دارد و با دقتی بسیار شخصیت‌ها و موقعیت‌ها را توصیف کرده است. این ویژگی‌‌ها به شکلی بارزتر در نمایشنامه‌های کتاب «ائوریپیدس»‌ دیده می‌شود. اگرچه در زمانه اوریپید چیزی با عنوان روان‌شناسی شناخته نمی‌شد اما او به کندوکاو در ذهن شخصیت‌هایش و پی بردن به علت اعمال آنها علاقه‌ زیادی داشت.
پنج تراژدی کتاب جدا از اهمیتی که در هنر تئاتر و شعر دارند از این جهت هم حایز اهمیت‌اند که انگار بخشی از مسایل جهان امروز ما در آنها طرح شده است. به عبارتی می‌توان گفت از میان نمایشنامه‌نویسان یونان باستان هیچ‌یک به اندازه اوریپید برای مخاطب امروزی حرف برای گفتن ندارند.
اشاره‌ای گذرا به عمده‌ترین مضامین پنج نمایشنامه کتاب «ائوریپیدس» نشان می‌دهد که ما با خواندن این نمایشنامه‌های یونان باستان تا چه حد با مسائل امروزی خودمان مواجه می‌شویم. بی‌معنایی و قساوت نهفته در جنگ و ابتذال موجود در فاتحان، مسئله زنان و ستم جنسیتی، تضاد‌های میان نظم مسلط و آزادی و نیز میان عقل و ایمان بخشی از مهم‌ترین مسائل انسان معاصر است که در نمایشنامه‌های کتاب «ائوریپیدس» مورد توجه قرار گرفته‌اند.
منتقدان معتقدند که احتمالا جسورانه‌ترین برخورد اوریپید با زن در مقام زن را می‌توانیم در نمایشنامه «زنان تروا» بیابیم که یکی از نمایشنامه‌های کتاب «ائوریپیدس» است. در این نمایشنامه اوریپید شخصیت‌های اصلی نمایشنامه را از بین زنان شکست‌خورده دشمن انتخاب می‌کند. در بخشی از متن ابتدایی کتاب «ائوریپیدس» درباره سیمای زنان در نمایشنامه‌های اوریپید این‌ توضیح روشنگر آمده که: «در جامعه آتن از زنان انتظار داشتند موجوداتی منفعل باشند -حالا تصور کنید چه غوغایی بر سر آنتیگونه و الکترا به راه افتاد که در نمایشنامه سوفوکلس یکسره خلاف این توقع عمل کردند. و زنان تروا دقیقا چنین زنانی هستند، یعنی کاملا منفعل و تابع تصمیمات مردانی که ایشان را اسیر کرده‌اند. اما تصویری که ائوریپیدس از این زنان کشیده همدلانه و شفقت‌آمیز است و هرگاه مردی از اردوی یونانیان به سراغ اینان می‌آید مصیبت دیگری به ارمغان می‌آورد. ائوریپیدس در مدئا چهره اسطوره‌ای این زن را با سه خصلت ناخوشایند ترکیب می‌کند: بیگانه بودن، زن بودن و چیره‌دست در کار جادو و غرایب. با این همه سیمایی که در نهایت از مدئا می‌بینیم شخصیت انسانی دوست‌داشتنی است که همدردی همسرایان، یعنی زنان کورینت و حتی مخاطب امروزی را جلب می‌کند.»

کتاب های پر فروش و تازه های کتاب را می توانید از سایت کتاب فروشی چشمه رشت با تخفیف ویژه خریداری کنید و از خواندن کتاب خوب لذت ببرید.

بخش از کتاب:

وَه چه سرکش و بی‌امان است خوی تبار شاهان
از آن روی که همواره فرمان داده‌اند و هرگز فرمان نبرده‌اند.
وه چه بیگانه‌اند با فراموشی و چشمپوشی.
پس همان به که بیاموزی زیستن با همگنان را.
راستی را که من خوش‌تر می‌بینم
که عمر به آرامش و امان بگذرانم
ور نه چه سود که پیرانه سر آوازه بر آسمان برآرم.